Dragotin Gustinçiç (1882 – 1974)

Inxhinier sipas arsimimit, Dragotin Gustinçiç u shpreh duke studiuar teoricienët e marksizmit në vitet e para të veprimtarisë së PKJ-së dhe në vitin 1923, ishte i pari ndër komunistët jugosllavë që foli kundër tendencave centraliste serbe dhe për një organizatë federaliste të partive komuniste, e cila më vonë mbizotëroi në Partinë Komuniste të Jugosllavisë. Si bregdetas, në periudhën mes luftërave u arratis nga dhuna e fashistëve italianë dhe u burgos disa herë. Kaloi më shumë se një vit në paraburgim gjatë diktaturës së gjashtë janarit. Në vitin 1931 emigroi në Moskë, mori pjesë në Luftën Civile të Spanjës si pjesëtar i Brigadave Ndërkombëtare dhe pas kthimit në Moskë u angazhua kryesisht në studimin e çështjeve kombëtare në Ballkan.

U kthye në Jugosllavi në shkurt të vitit 1945, duke pritur që për punën e tij në lëvizjen komuniste të shpërblehej me poste të rëndësishme politike në vendin e ri. Megjithatë, komunistët kryesorë e shtypën atë nga sfera politike dhe e emëruan si dekan të parë të Fakultetit Ekonomik në Lubjanë. I refuzuar nga rrymat politike, Gustinçiç u drejtoi komunistëve kryesorë sllovenë disa letra në të cilat i kritikonte, më e gjata është ajo e majit të 1947 që ia drejtonte ideologut kryesor të partisë Eduard Kardelj. Gustinçiç besonte se udhëheqja e PKJ-së ishte larguar nga pikënisja e teoricienëve të marksizëm-leninizmit dhe duke numëruar gabimet, pyeti veten se si ishte e mundur që gabime të tilla të ndodhnin ende në Jugosllavi, dhe pas gjithë analizave të Marksit, Engelsit, Leninit dhe Stalinit.

Për shkak të kritikave, në gusht të vitit 1947, Gustinçiç u thirr në një seancë partiake në Beograd, pas së cilës u përjashtua nga Partia. Pas fillimit të rënies së marrëdhënieve midis Jugosllavisë dhe Bashkimit Sovjetik, Gustinçiç u arrestua në prill të 1948, sepse kritikat e tij ishin të ngjashme me ato që, në kurriz të udhëheqjes jugosllave, u shqiptuan nga Byroja Informative dhe udhëheqësit komunist sovjetik. Duke qenë se në kohën e publikimit të Rezolutës së Byrosë Informative vetëm më gjendej në burg, gjoja e mori vesh vetëm kur u transferua nga burgu i Goli Otok-ut në qershor të vitit 1950. Atje ai u nënshtrohet torturave të rënda, sepse së bashku me komunistë të tjerë të rëndësishëm të brezit të vjetër, vendoset në “Vrimën e Petrit”. Për shkak të një sëmundjeje të rëndë, u lirua në mars të 1951. Gjatë vuajtjes së dënimit për pak sa nuk e humbi shikimin, por për t’u liruar iu desh t’i shkruante një letër pendimi KQ të PKJ-së, e cila u botua më 13 qershor 1951 në buletinin e PK Slloveni “Ljudska pravica”. Nuk publikoi asnjë dëshmi për qëndrimin e tij në Goli Otok, por kur u burgos përsëri në vitin 1958, shkroi:

“Së pari dua të theksoj se rezolutën e famshme të Byrosë Informative të vitit 1948 nuk e kam deklaruar sepse më kanë arrestuar më 18.4.1948 dhe ajo rezolutë siç dihet është shpallur për herë të parë në radio vetëm më 28.6.1948, dhe për të mora vesh vetëm dy vjet më vonë”.