Историски контекст на потеклото на логорот на Голи Оток

Комунистичка Југославија беше еден од најверните следбеници на Советскиот Сојуз во годините по Втората светска војна. Југословенските комунисти се обидоа да ги копираат советските модели во политиката, културата, економијата, судството и многу други области. Сликите на Сталин беа вообичаена глетка во разни државни институции, а безграничното величање на Советскиот Сојуз и неговиот водач го исполнуваа јавниот простор. Сепак, југословенските комунисти беа водени од верувањето дека мораат да ја зајакнат својата регионална улога и да го шират комунизмот надвор од границите на Југославија. Таквата политика ги доведе во судир со Советскиот сојуз, што не одговараше на југословенските независни активности во Грција, Бугарија и Албанија.

На 28 јуни 1948 година, Советите објавија Резолуција на Информбирото со цел да се изврши притисок врз Југославија и да се отстрани тогашното раководство, со надеж дека тоа ќе биде променето. Бидејќи дотогаш конфликтот беше таен, објавувањето на Резолуцијата на Информбиро предизвика шок кај граѓаните на земјата. Имено, после три години интензивна сталинизација на Југославија, беше тешко да се прифати фактот дека Советскиот сојуз и Сталин веќе не беа пријатели. Советите последователно ја изолираа Југославија, економски и дипломатски, и имаше дури и индикации за воена интервенција. Во исто време, во земјата започнаа да се појавуваат „ибеовци“- приврзаници на Советскиот Сојуз и луѓе збунети од новата политичка ситуација.

Половина година по објавувањето на Резолуцијата на Информбиро, кога стана јасно дека нема да има помирување со Советскиот Сојуз и дека може да се очекува само понатамошно влошување на односите, југословенските комунисти се судрија со реалното спротивставување во нивните редови, со што започнаа со организирање на логорски и затворски систем, од кои најголем беше логорот на Голи Оток, основан во јули 1949 година.

Бројни острови ширум светот историски служеле како затворски места за политичките противници. Изолираниот јадрански остров лоциран далеку од источните граници на земјата и се наметна на југословенската тајна полиција, тогаш повикана Управа за државна безбедност (УДБА), како логично решение за изолирање на реални и наводни приврзаници на Сталин. Имено, на островот немаше вода за пиење или соодветна почва и клима, па затоа не беше населен или погоден за развој на земјоделството, освен за повремен риболов и одгледување овци. И покрај својата позиција во релативно густо населен дел од Јадранот, Голи Оток, со површина од 4,54 квадратни километри, останал пуст.

Поголемиот дел од островот е незаштитен од чести налети на силна бура, додека само еден дел од југозападниот брег на самиот остров е делумно заштитен. Токму во овој дел се појави природниот пристап кон островот, на кој подоцна беше изградено пристаниште при изградбата на логорот . Остатокот од непристапниот брег, особено северната и источната страна на островот, се карактеризираат со редови клисури високи околу 200 метри и долги околу четири километри. Највисокиот врв на островот е Главина (227 метри), додека околните морски длабочини достигнуваат и до 30 метри, а најголемата длабочина е забележана под источното крајбрежје, дури 103 метри.

Овие карактеристики го направија островот природно изолиран. Геолошката структура во која доминираат варовнички карпи најмногу влијаеше на непостоењето на извори на вода или постојани површински текови на островот, поради што островската вегетација останува слаба. Камените падини се спорадично покриени со суви пасишта. Во југозападниот дел на Голи Оток, кој е нешто позаштитен од ветрот, по формирањето на логорот започна пошумувањето. Шумските области денес го претставуваат единствениот „зелен“ дел на островот.

Самата клима на островот сугерираше дека Голи Оток е прифатливо место за логор од ваков тип. Според класификациите, на островот доминира умерено топла и влажна клима со топли лета. Во зима пак, налетите до 150 км/ч се многу чести кога температурата паѓа на минус8 ° С. Кога ќе се земат предвид сите горенаведени географски одредници, Голи Оток претставува соодветно место за формирање на логорот , а суровите климатски услови ќе бидат врежани во меморијата на затворениците како една од главните одлики на логорот.